Zatarcie skazania w rejestrze karnym

W celu wyeliminowania trwałego charakteru następstw skazania ustawodawca przewidział instytucje zatarcia skazania.

Skazanie sprawcy przestępstwa pociąga za sobą skutki prawne. Jednym z nich jest swoiste naznaczenie osoby skazanej, między innymi poprzez umieszczenie jej danych w Krajowym Rejestrze Karnym.

Pociąga to za sobą szereg następstw dla takiej osoby, między innymi negatywny odbiór ze strony społeczeństwa, co nierzadko prowadzi do problemów ze znalezieniem pracy, uniemożliwia wykonywanie określonych zawodów i ogólnie ogranicza jej perspektywy życiowe.

W celu wyeliminowania trwałego charakteru wskazanych powyżej następstw skazania, w szczególności efektu naznaczenia i umożliwienie skazanemu ponownego osiągnięcia statusu pełnoprawnego członka społeczności, polski ustawodawca przewidział instytucje zatarcia skazania, którą regulują art. 76 oraz 106 – 108 kodeksu karnego.

Zatarcie skazania jest pewnego rodzaju fikcją prawną, polegającą na tym, że z chwilą zatarcia skazania uważa się je za niebyłe. (art.106 kk).

Skazanie zatarte nie może więc rodzić żadnych konsekwencji prawnych, nikt też nie może ograniczać praw osoby, której skazanie uległo zatarciu.

Skutkiem powyższego jest to, że osoba, której skazanie uległo zatarciu, może twierdzić, iż jest osobą niekaraną. Dotyczy to wszelkich składanych publicznie deklaracji, w tym o charakterze urzędowym. Dodatkowo wszystkie adnotacje o jej karalności powinny zostać usunięte z dokumentów oraz rejestrów, w których je umieszczono, czego sprawca może się skutecznie domagać.

Kiedy następuje zatarcie skazania

Zatarcie skazania może nastąpić z urzędu lub na wniosek . W razie skazania na karę pozbawienia wolności zatarcie skazania następuje z mocy prawa z upływem 10 lat od wykonania, uznania jej za wykonaną lub darowania kary albo od przedawnienia jej wykonania.

Sąd może jednak na wniosek skazanego zarządzić zatarcie skazania już po upływie 5 lat, jeżeli skazany w tym okresie przestrzegał porządku prawnego, a wymierzona kara pozbawienia wolności nie przekraczała 3 lat.

W razie skazania na grzywnę albo karę ograniczenia wolności, zatarcie skazania następuje z mocy prawa z upływem 5 lat od wykonania lub darowania kary albo od przedawnienia jej wykonania. Na wniosek skazanego sąd może zarządzić zatarcie skazania już po upływie 3 lat.

W razie odstąpienia od wymierzenia kary, zatarcie skazania następuje z mocy prawa z upływem roku od wydania prawomocnego orzeczenia.

Jeżeli orzeczono środek karny, zatarcie skazania nie może nastąpić przed jego wykonaniem, darowaniem albo przedawnieniem jego wykonania (nie dotyczy to jednak środka karnego w postaci obowiązku naprawienia szkody).

W przypadku natomiast skazania sprawcy na karę w zawieszeniu, zatarcie skazania następuję z mocy prawa z upływem 6 miesięcy od zakończenia okresu próby, przy czym nie jest możliwe wcześniejsze zatarcie takiej kary.

Dodatkowo do zatarcia skazania z mocy prawa dochodzi w sytuacji, jeżeli według nowej ustawy czyn objęty wyrokiem nie jest już zabroniony pod groźbą kary. Obowiązujące przepisy przewidują też pewien wyjątek. Nie podlega bowiem zatarciu skazanie na karę pozbawienia wolności bez warunkowego zawieszenia jej wykonania za przestępstwo przeciwko wolności seksualnej i obyczajności, jeżeli pokrzywdzony był małoletnim poniżej lat 15.

Instytucja zatarcia skazania powoduje, że skazanie uważa się za niebyłe, a skazanego za osobę niekaraną. W praktyce oznacza to możliwość powrotu do normalnego życia w społeczeństwie bez piętna wyroku skazującego. Jednak by instytucja ta mogła znaleźć swe zastosowanie, niezbędny jest upływ czasu oraz spełnienie innych przesłanek, które zostaną omówione poniżej, przy czym terminy zatarcia skazania zależą przede wszystkim od rodzaju wymierzonej kary.

W wypadku wymierzenia kary pozbawienia wolności zatarcie skazania następuje z upływem 10 lat, w przypadku kary grzywny i kary ograniczenia wolności z upływem 5 lat, we wszystkich przypadkach licząc od daty odbycia kary, jej darowania lub przedawnienia wykonalności. Możliwe jest również zatarcie skazania wyroku dożywotniego pozbawienia wolności z upływem 10 lat od uznania kary za wykonaną, jej darowania lub przedawnienia wykonania. Liczy się zatem chwila opuszczenia przez skazanego zakładu karnego, zakończenia okresu na jaki orzeczona została kara ograniczenia wolności, czy też uiszczenia tudzież umorzenia kary grzywny, zastosowania wobec skazanego indywidualnego prawa łaski lub ustawy amnestyjnej, czy data uznania kary za wykonaną, np. przy warunkowym zwolnieniu z odbycia reszty kary, bowiem właśnie od tych okoliczności opatrzonych konkretną datą, liczone są terminy z upływem, których następuje zatarcie skazania.

Gdy sąd odstąpił od wymierzenia kary, zatarcie następuje z upływem roku od wydania prawomocnego orzeczenia w tym przedmiocie. Najkrótszy jednak termin przewidziany został w przypadku zawieszenia wykonania kary, wynosi on sześć miesięcy i biegnie od pomyślnego zakończenia okresu próby, na jaki kara została zawieszona.

Zatarcie skazania może nastąpić na wniosek skazanego. Wniosek taki skazany może złożyć już po upływie 5 lat od wykonania, darowania lub przedawnienia wykonania kary pozbawienia wolności, a po upływie 3 lat w przypadku kary grzywny lub kary ograniczenia wolności. Jednak zatarcie skazania na wniosek nie jest możliwe, gdy wymierzona kara przekracza 3 lata pozbawienia wolności, a skazany w określonych powyżej okresach czasu, naruszył porządek prawny.

Z wnioskiem o zatarcie skazania, skazany może również wystąpić, gdy wymierzona została grzywna obok kary pozbawienia wolności lub ograniczenia wolności, jak też gdy wymierzona została kara łączna pozbawienia wolności, a żadna z połączonych kar jednostkowych nie przekracza wskazanego powyżej progu.

Wspomnieć również należy o zatarciu skazania w wypadku, gdy wymierzone zostały środki karne czy to samodzielnie czy też obok kary zasadniczej, zatarcie takiego skazania nie może jednak nastąpić przed wykonaniem, darowaniem lub przedawnieniem wykonania środka karnego. Istotnym wyjątkiem od powyższej zasady jest środek karny w postaci obowiązku naprawienia szkody, który podlega skutecznej realizacji, mimo zatarcia skazania, w oparciu o tytuł egzekucyjny. Natomiast wymierzenie środka karnego w postaci zakazu prowadzenia wszelkich pojazdów na zawsze, uniemożliwia skorzystanie z instytucji zatarcia skazania z uwagi na niemożność jego faktycznego wykonania.

Od 2005 r. zatarciu nie podlega skazanie na bezwzględną karę pozbawienia wolności (bez warunkowego zawieszenia jej wykonania) za przestępstwo przeciwko wolności seksualnej i obyczajowości, jeżeli pokrzywdzonym był małoletni poniżej 15 lat.

W przypadku wykroczeń, skazanie uważa się za niebyłe po upływie 2 lat od wykonania, darowania lub przedawnienia wykonania kary. Jeśli ukarany przed upływem ww. okresu popełnił nowe wykroczenie, za które wymierzona została kara aresztu, ograniczenia wolności lub grzywny, zatarcie obu ukarań następuje po upływie 2 lat od wykonania, darowania lub przedawnienia wykonania kary za nowe wykroczenie. W wypadku wymierzenia środka karnego, zatarcie następuje według zasad omówionych powyżej.

Skutkiem zatarcia skazania jest wymazanie danych o karalności przechowywanych w Krajowym  Rejestrze  Karnym. Usunięciu ulegają więc dane o skazaniu za przestępstwa, przestępstwa skarbowe, umorzeniu postępowania karnego czy skazaniu za wykroczenia na karę aresztu. Zaświadczenie z Krajowego Rejestru Karnego wydane po zatarciu skazania powinno zawierać adnotację, że dana osoba  “Nie figuruje” w rejestrze.